یکی از تقریرهای برهان جهان شناختی با برهان مفهوم گرایی شناخته می شود. این برهان با تکیه بر فرضیه صدق در دلالت شناسی منطق موجهات، بر آن است تا به اثبات وجود خدا بپردازد. با توجه به اینکه گزاره برآیند ذهن است و بدون ذهن گزاره ای وجود نخواهد داشت، طرفداران این برهان بر این عقیده اند که وجود گزاره های صادق در همه جهان های ممکن، نشان دهنده وجود خداست؛ زیرا با توجه به اینکه در همه جهان های ممکن، ذهن انسانی و مانند آن وجود ندارد، پس باید ذهن الوهی وجود داشته باشد تا گزاره های صادق بدان وابسته باشند.نویسنده علاوه بر نقل تقریرهای مختلف این برهان، هر یک از آن ها را نیز نقد و بررسی کرده است و در پایان با استناد به دیدگاه های فیلسوفان مسلمان درباره وحدت جهان، آن را بی اعتبار دانسته و به سبب پرهیز از به درازا کشیده شدن بحث و نیز بی ارتباطی با موضوع این نوشتار، دلایل وحدت جهان را مطرح نکرده و تنها بدان ارجاع داده است.

قانون دلیل و راهنمای رفتار انسان است، ازاین رو یک رویه اجتماعی هنجاری می باشد؛ اما یک هنجار بایستی واجد چه شرایطی باشد که به آن بگوییم قانون و نسبت آن با اخلاق چیست؟ آیا معیار قانون بودن، منشأ آن است یا محتوای آن؟ در پاسخ، مکتب حقوق طبیعی و اثبات گرایی حقوقی دو نظریه رقیب دیرین هستند. مکتب حقوق طبیعی که توصیه ای و باید انگار است بر محتوا اما اثبات گرایی که توصیفی و توضیحی است بر منبع قانون تأکید دارد. البته محتوا نزد حقوق طبیعی ابتدا مبتنی بر دین بود؛ اما امروزه متوجه حقوق بشر فردی به عنوان موضوع و قرارداد اجتماعی به عنوان فرایند شده است. فضای مفهومی اثبات گرایی حقوقی از ترکیب دو تز واقعیت اجتماعی و تفکیک پذیری شکل گرفته و نظریه تفکیک منکر هرگونه ارتباط مفهومی و محتوایی بین قانون و اخلاق است. ولی دورکین با نقد نظریه تفکیک، اثبات گرایی را به دو اردوگاه متخاصم نرم و سخت تقسیم نمود و اثبات گرایی نرم نظریه تفکیک را به میزانی کنار گذاشت؛ اما آیا اثبات گرایی نرم با ادعای اقتدار قانون و کارکرد هدایتی آن سازگار است؟ آیا اخلاق کشفی یا ابداعی مؤلفه وجودی و ضروری قانون است یا سنجه ارزیابی آن؟ در این مقاله پرسش های مذکور مورد واکاوی قرار می گیرد تا از این رهگذر موضع اثبات گرایی حقوقی سخت و نرم کشف گردد.

در این مقاله ابتدا سعی شده است که به بیان اهمیت روش (Mcthod) در تکوین علوم پرداخته شود. سپس بر تاکید رویکرد اثبات گرایی (Positivism) در همانندی علوم طبیعی ازیک طرف و علوم انسانی از طرف دیگر از نظر روش پرداخته شده است. به این منظور ابتدا پیشینه مختصری از رهیافت اثبات گرایی با تکیه بر اندیشه های تجزیه گرایی قرون هیجدهم و نوزدهم مورد بحث قرار گرفته و سپس به بیان مبانی روش شناختی اثبات گرایی  با تاکید برمدل های تبیین علی توجه شده است. به همین منظور علیت و شروط آن، تفاوت علت ودلیل، علیت طبیعی و اجتماعی، مدل سازی وانواع مدل های علی بررسی شده است. در پایان نیز پس از بیان پاره ای از انتقادات وارده بر مبانی روش شناختی اثبات گرایی، به رویکرد رئالیسم روش شناختی، به عنوان مکمل و جایگزین جهت رهیافت اثبات گرایی مختصرا اشاره شده و در نهایت به بیان نتیجه گیری کلی از بحث پرداخته شده است.

دغدغه اصلی این پژوهش این است که نقش چرخش روش شناختی از اثبات گرایی به پسااثبات گرایی در تبدیل مفهوم ایدئولوژی به گفتمان چیست. در واقع روش شناسی با کنار زدن ظواهر مورد نظر درباره این دو مفهوم ایدئولوژی و گفتمان تلاش می کند تا به تغیرات بنیادین سازوکارهای درونی و روش شناختی پرداخته شود تا این تحول مفهومی به درستی درک شود. در حالی که بسیاری از تحلیل گران سیاسی این تحولات مفهومی را به تحولات عینی و بیرونی نسبت می دهند و عملکرد نامطلوب دولت های ایدئولوژیک در قرن بیستم را مهمترین دلیل این تحول پارادایمی عنوان می کنند، اما به نظر می رسد به جای پرداختن به میوه ها و نتایج عملکردها باید به ریشه ها و مبانی روش شناختی توجه بیشتری صورت پذیرد. ایدئولوژی محصول دوران حاکمیت روش اثبات گرایی است. قوانین جزمیت اندیش و دگم، غیرقابل تغییر، غیرانسانی، همه زمانی و همه مکانی که از ویژگی های اصلی دولت های ایدئولوژیک می باشد که در واقع و به صورت مستقیم متاثر از روش اثبات گرایی می باشد. درحالی که مفهوم گفتمان محصول دوران حاکمیت روش پسااثبات گرایی می باشد. هویت های سیال، کدر و غیر شفاف و قوانین منعطف، محلی، این زمانی و این مکانی به عنوان ویژگی های گفتمان به صورت کاملا معناداری متاثر از روش های تفسیری می باشد.

فلسفه حقوق[1]، از جمله پیچیده ترین و دشوارترین شاخه های حقوق و نیز فلسفه است که به دنبال تعیین حقیقت حقوقی (حقوق «آن گونه که هست») است. اثبات گرایی حقوقی به عنوان یکی از مکاتب فلسفی حقوق با داشتن نظریه ای اخلاقاً بی طرف، توصیف مفهومی از حقوق را ممکن و ضروری می داند. بر پایۀ این مکتب، قوانین اثباتی، قوانینی است که دولت ها آن را تصویب می کنند و در بستر تحلیل این مکتب، حقوق عمومی به عنوان شاخه ای از علم حقوق، که مأموریت اصلی آن مطالعۀ قواعد مربوط به سازماندهی روابط درونی و برونی دولت در معنای عام، با طراحی نظریۀ عمومی با درک صحیح و عمیق مفاهیم بنیادین آن است، پا به عرصۀ وجود می نهد. تئوری حقوقی هربرت هارت[2] با رویکردی هرمنوتیک[3] از قواعد حقوق عمومی، بر آن است که برای فهم نظام حقوقی به تحلیل درون گرا و معناشناسی قواعد حقوقی بپردازد و با تحلیل جامع از صورت بندی قواعد حقوقی، در عین پایبندی به حداقل حقوق طبیعی، به ترسیم سیستمی از حقوق دست یابد که در آن، پیروی از قانون، نه به مثابۀ پیروی از حاکم؛ بلکه جنبۀ درونی دارد و در آن نظریۀ تفکیک قواعد اولیه و ثانویه مطرح می شود. لذا، این تحقیق با روش توصیفی – تحلیلی به تحلیل فلسفۀ اثبات گرایانۀ هارت در حوزۀ حقوق عمومی می پردازد.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

بازخوانی مجدد نظریه امر الهی در سده اخیر سبب شده است که تقریرهای قابل دفاع تری از این نظریه ارایه شود. فیلیپ کویین یکی از فیلسوفان برجسته ای است که در آثار خود سعی دارد تا وابستگی وجودشناسانه اخلاق را به خدا در دین مسیحیت اثبات نماید. وی با تفکیک حوزه وظایف و ارزش های اخلاق ادعا می کند که وظایف اخلاقی به فرمان الهی و ارزش های اخلاقی به ذات خوب خدا وابسته هستند. وی برای اثبات این ادعا از یک استدلال انباشتی بهره می برد و با ارایه چهار شاهد از سنت مسیحی نشان می دهد که مسیحیت از وابستگی وجودشناسانه اخلاق به خدا حمایت می کند. ماهیت عمل عبادی، اخلاق انجیل، هرمونوتیک کتاب مقدس و تبیین کلامی حاکمیت مطلق خدا شواهدی است که به عقیده کویین، تجمیع و انباشت آنها توانایی اثبات این ادعا را دارد. در این نوشتار پس از تبیین دقیق نظریه و استدلال کویین، با روشی تحلیلی، نشان داده خواهد شد که دلیل کویین اعم از مدعایش است. نکته محوری در نقد ارایه شده این است که نگارنده با پذیرش موجه و معتبر بودن استدلال انباشتی، به دنبال آن نیست که ناقص بودن هر یک از شواهد را به تنهایی نشان دهد؛ بلکه با پذیرش اینکه این شواهد تنها در کنار یکدیگر توانایی اثبات نتیجه را دارند، نشان داده خواهد شد که نتیجه ی اخذ شده در این استدلال انباشتی، مطابق با مدعای مطرح شده توسط کویین نیست. کویین مدعی است که اخلاق از منظر وجودشناسانه به خدا وابسته است؛ در حالی که استدلال انباشتی وی اصل وابستگی را به اثبات می رساند و نه نوع وجودشناسانه آن را به طور خاص.

یکی از مکاتب متداول علم در دنیای مدرن، اثبات گرایی است که مبانی روش شناختی آن، نه تنها در علوم طبیعی و تجربی، بلکه در علوم انسانی نیز تأثیر گذاشته است. در این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی و جمع آوری کتابخانه ای داده ها، پنج مبنای اصلیِ مکتب اثبات گرایی شامل مبانی هستی شناختی، انسان شناختی، معرفت شناختی، جامعه شناختی و ارزش شناختی، مبتنی بر مبانی حکمت متعالیه نقد می شوند. انحصار هستی در ماده، عدم سازگاری آزادی انسان و ضرورت، عدم تطابق ذهن با عین، واقعیت جامعه و رهایی ارزش ها، از مهم ترین نقدهای حکمت متعالیه به روش شناسی مکتب اثبات گرایی است. مهم ترین یافته پژوهش حاضر این است که اثبات گرایان با انتخاب روش های کمّی و منحصر کردن پژوهش بر داده های تجربه محور، در روش شناسی علوم انسانی رویکرد وحدت همگرای روشی دارند؛ در حالی که حکمت متعالیه با توجه به روش کیفی و کمّی و عدم انحصار منابع شناخت در علوم تجربی، از تمام ظرفیت روش های عقلی، نقلی و تجربی در علوم انسانی استفاده کرده و رویکرد تنوع همگرای روشی را در علوم انسانی انتخاب کرده است.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.